De watertoren
Op zijn plek aan de rand van de duinen en met een hoogte van 33,15 meter, is de watertoren van Katwijk niet te missen. De toren van Katwijk werd in 1878 gebouwd in opdracht van de Leidsche Duinwater Maatschappij. Leuk detail: de watertoren is nog steeds in gebruik! Als een van de weinige watertorens in Nederland wordt de toren van bijna anderhalve eeuw oud nog steeds gebruikt, en wel om eventuele drukverschillen in het leidingnet op te vangen. Als de elektriciteit uitvalt en de pompen stil komen te staan, houdt de grote hoeveelheid water in de watertoren druk op het leidingnet totdat de volautomatische noodenergievoorziening op gang is gebracht. Het ontwerp van de Katwijkse watertoren is van de stadsarchitect van Leiden (Jan Willem Schaap). Samen met een voorfiltergebouw uit 1912 en een pompgebouw uit 1900 van waterbedrijf Dunea, vormt de toren een uniek rijksmonument.
De start
Het duingebied Berkheide, ook wel de Katwijkse Zuidduinen genoemd, wordt al sinds 1878 gebruikt als bron van drinkwater door de Leidse Duinwatermaatschappij (LDM). 
Voor die tijd dronk de Leidse bevolking ongezuiverd water uit sloten en grachten. Dit veroorzaakte regelmatig cholera- en tyfusepidemieën, waaraan duizenden mensen stierven. In omliggende steden dronk men al water uit de duinen, en dat bleek veilig.
Door fusies is LDM opgegaan in wat nu Dunea is. Het gebied is tegenwoordig nog steeds in gebruik als waterwingebied, maar door de jaren heen is er veel veranderd.
De situatie in Berkheide is van nature niet zo gunstig voor drinkwaterwinning, omdat er een kleilaag in de grond zit. Het zoete water dringt daardoor minder diep de grond in, waardoor de voorraad tamelijk klein is. Toch nam Leiden zo rond 1875 de eerste stappen om het duingebied nabij Katwijk te verkrijgen voor de winning van drinkwater. Twee jaar later bleek de Minister van Financiën bereid het duingebied van Katwijk tot de Wassenaarse Slag, voor zeker 50 jaar aan Leiden in erfpacht te geven. [2]
De waterwinning ging op 15 Mei [3] 1878 van start .
Figuur 1 Productielocatie Katwijk vanuit het zuidwesten
Besmettingsgevaar?
In 1892 kreeg het vertrouwen in het veilige duinwater een gevoelige tik, toen een cholera-geval adviseerden het water vóór consumptie te koken. Veel mensen die in goed vertrouwen hun woning op de waterleiding hadden aangesloten, voelden zich daardoor bedrogen. Boze tongen beweerden dat er rechtstreeks water uit de Rijn werd opgepompt: “Rijnwater in plaats van rein water.” De directeur van het waterbedrijf werd zelfs vervolgd, maar vrijgesproken.
Toenemende vraag
Technisch gesproken was de waterwinning in het begin een eenvoudige zaak. In het duin werd eerst alleen een reservoir en aansluitend kanaal gegraven, waar grondwater uit de duinen instroomde. Om aan de toenemende vraag naar drinkwater te voldoen werd het kanaal geleidelijk verdiept en verlengd: van 700 meter in 1878 tot 2300 meter in 1900.
Ook in de 20e eeuw bleef de vraag naar drinkwater toenemen en besloot men om vanaf 1940 oppervlaktewater uit de Wetering naar het duin te brengen. Berkheide was het eerste duingebied waar dit werd toegepast. Zo ontstonden de eerste infiltratieplassen en kon er veel meer water gewonnen worden.
Stoomtreintje
Voor transport van materiaal voor de waterwinning werd een smalspoor aangelegd. Vanaf 1937 werd het stoomtreintje ook gebruikt om het publiek voor te lichten over de waterwinning. In 1992 reed het treintje voor het laatst en werden het smalspoor en de stoomtrein naar het Valkenburgse Meer verplaatst.
In de oorlog
Tijdens de jaren van de Tweede Wereldoorlog was het leveren van drinkwater aan Leiden een lastige opgave. Bombardementen zorgden voor kapotte waterleidingen en door de bouw van bunkers en verdedigingsmuren (Antlantik Wall) was het duin niet bereikbaar.
Onderhoud en reparaties waren onmogelijk of een hachelijke onderneming.
Natuur(beheer)
In 1953 verschijnt er een boek ter ere van het 75-jarig bestaan van de Leidsche Drinkwater Maatschappij. Daarin is ook aandacht voor de natuur. En terecht, want het ontstaan (en de uitbreiding) van de infiltratieplassen trekt vochtminnende planten en moerasvogels aan. Bovendien zal het “thans vaak dorre, met korstmos bedekte, duingebied ten zeerste verlevendigen. Op deze wijze zal een waardevol recreatieterrein in het zo dicht bevolkte Westelijke deel van ons land in stand kunnen worden gehouden.” Nu zijn deze (korst)mossen mede kenmerkend van de hoge natuurwaarde van het duin.
De grote natuurwaarden van Berkheide komen steeds meer in de belangstelling te staan van natuurbeschermers. Die zijn zich er terdege van bewust dat de drinkwaterwinning de duinen voor bebouwing heeft behoed. Maar tegelijkertijd zorgde de waterwinning ook voor negatieve effecten op de natuur: het graven van infiltratieplassen en de inbreng van voedselrijk oppervlaktewater.
Sinds 1988 wordt er geïnfiltreerd met voorgezuiverd Maaswater. Hierdoor is het water dat in het duin wordt gebracht minder voedselrijk. Dunea is tegenwoordig niet alleen drinkwaterproducent, maar ook natuurbeheerder. Het beschermen van de waardevolle duinnatuur en betrouwbaar drinkwater gaan hand in hand. Zelfs projecten waarbij de oorspronkelijke duinnatuur weer is hersteld en vrijgemaakt van drinkwaterwinning hebben het licht gezien.
Duin en water
Inmiddels levert Dunea drinkwater aan circa 1,3 miljoen mensen in het westelijk deel van Zuid-Holland. Dit drinkwater wordt nog steeds uit duinwater gemaakt. Het bedrijf beheert de prachtige natuur in de duinen tussen Monster en Katwijk en beschermt de drinkwaterwinning in het gebied, waar het jaarlijks 1 miljoen recreanten verwelkomt.
[1] Vijfenzeventig jaar bestaan van Leidsche Duinwater Maatschappij (1953)
[2] ldm 75 jaar blz.17
[3] blz.19