Een burgemeester met een dakpannenfabriek

Kalk-, steen- en pannenfabrieken langs de Rijn

In Valkenburg, aan de Rijn waar nu het Boonrak is, heeft heel lang een dakpannenbakkerij gestaan. Al op de kaart van Bilderbeek uit 1627 is de fabriek te zien.

Wie toen eigenaar was, is niet bekend. In 1690 is Jacobus Verhoef eigenaar.De familie Verhoef blijft dat meer dan een eeuw. In 1812 nemen de gebroeders Sesseler uit Delft het bedrijf over. De oudste broer, Frederik Adrianus, is behalve mede-eigenaar van de fabriek ook de laatste maire (burgemeester) van het kanton Katwijk en tot op hoge leeftijd burgemeester van Valkenburg. In 1850 gaat het bedrijf Fa. Alsche en Co heten. Van 1877 tot 1903 is W.H. van Oordt eigenaar, de fabriek blijft onder de naam Alsche verder werken. Ook deze dorpsnotabel was burgemeester van Valkenburg en wel van 1895 tot 1903. Hij is het die naast de pannenfabriek in 1895 als woonhuis de villa “Huize Welgelegen” laat bouwen, de architect daarvan is H.J.Jesse.

De pannenfabriek in Valkenburg is zeker niet uniek. Langs de Rijn kwam vanouds veel bedrijvigheid van deze soort voor.

Kalkovens

Allereerst waren er de kalkovens. Al in de dertiende eeuw  visten schelpenvissers, vaak boeren die wat wilden bijverdienen, in de Noordzee naar schelpen. Met paard en wagen werden de schelpen naar de kalkovens vervoerd. Deze stonden altijd aan het water in verband met het blussen van de kalk. Zowel in Katwijk als in Valkenburg  stonden er langs de Rijn kalkovens. De straatnaam “De Schelphoek” in Valkenburg verwijst daar nog naar.
De kalk werd verkocht aan metselaarsbedrijven voor de aanmaak van specie en vervoerd naar de steden. Halfverbrande schelpen werden gebruikt als verharding van wegen en paden. In Katwijk in de Hoornes is de laatste originele kalkoven te zien. Het is de gerestaureerde oven van de NV Kalkfabriek Rijnland, die in 1976 werd gesloten.

Steen- en pannenbakkerijen

Bij de kalkfabrieken vonden vaak steen- en pannenbakkerijen een plek. Al in de veertiende eeuw werd klei, die in de loop der jaren door de rivier was afgezet, afgegraven, vermalen en daarna bewaard in putten. In Rijnsburg vinden we dit terug in de naam “De Kleipetten”.
De klei werd vervolgens in steenvormen gedaan en gedroogd. Tenslotte werden de stenen in ovens gebakken. De turf voor de ovens werd vanuit Friesland aangevoerd.

De opkomst van de steen- en pannenbakkerijen viel samen met die van de steden. Daar werden steeds meer huizen van steen gebouwd, waardoor de vraag naar baksteen groeide.

Langs de Rijn was het één ononderbroken industriegebied:  rokende ovens, stapels stenen, opgehoopte schelpen of klei, droogschuren en werkloodsen,  met hier en daar wat arbeidershuisjes.

Werkgelegenheid

Maar niet alleen voor de plaatselijke bevolking bood de industrie werkgelegenheid. Ook  seizoenarbeiders, die veelal uit Westfalen kwamen,  vonden er werk.
In 1690 had Valkenburg twee pannenfabrieken en één steenfabriek.
Rond 1815 stonden er in Katwijk en Valkenburg samen zeven kalkovens in drie “etablissementen”, die voor 13 man werkgelegenheid boden. Verder waren er drie pannenbakkerijen waar 33 mensen werkten. De productie stond er  stil tussen 10 oktober en 1 april. Tenslotte was er één steenfabriek met werk voor 20 personen, waaronder kinderen. De president van het plaatselijk bestuur,  F.A. Sesseler rapporteerde  dat “alle der fabrieken sedert jaren in kwijnende staat zijn”.

De 20e eeuw

De industrie heeft zich tot 1900 in  de streek van de Oude Rijn  kunnen handhaven. Daarna verplaatste het zwaartepunt zich naar de gebieden langs de grote rivieren.
In de loop van de twintigste eeuw verdwenen  de fabrieken  geleidelijk of  gingen ze over op een andere formule. Een voorbeeld daarvan is de Rijnlandse Betonbouw Maatschappij.

Na de Tweede Wereldoorlog moest het land weer snel worden opgebouwd. Er was een grote behoefte aan woningen. De bekende wederopbouwarchitect Van Tijen ontwikkelde samen met de Rijnlandse Betonbouw Maatschappij een industrieel  bouwsysteem: het RBM-systeem.

Op 18 september 1953 werd op feestelijke wijze een laboratorium aan de Katwijkerweg 33 in Valkenburg geopend. In de gevels van het gebouw is het RBM- systeem toegepast.
In totaal heeft de Rijnlandsche Betonbouw Maatschappij ruim 32.000 woningen gebouwd in de periode 1945–1975.