De Hof van Valkenburg “Luttige Geest”

Het hofstelsel

In het Frankische rijk was het gebruikelijk om grote landgoederen te exploiteren via het hofstelsel. Dit hield in dat het landgoed of domein werd georganiseerd rond een centrale hof (een curtis of vroonhof). Daaromheen lagen de boerderijen (mansi) van de horige boeren. Elke boer had een stuk ‘eigen’ grond met een standaardoppervlakte van tien à vijftien hectare, hoeve genaamd. De horigen waren verplicht om een deel van hun tijd op het centrale hofland te werken. Deze boeren waren  geen slaven, maar mochten ook niet zomaar gaan.

Luttige Geest

Ook Valkenburg (met Katwijk) en Rijnsburg waren hoven en wel van de graaf van Holland. Het Valkenburgse hofland, Luttige Geest, lag tegen de duinen, grofweg tussen de Rijn en het huidige Panbos. In het zuiden kan Torenvliet het centrum zijn geweest van een nabijgelegen hof. Het grafelijke hof lag in het midden: daar woonde de beheerder van de hof. Wanneer de graaf rondreisde om recht te spreken verbleef hij onderweg op zijn landgoederen, dus ook op de Valkenburgse hof. Deze hof was van grote betekenis, er was hier zelfs een toernooiveld. De inwoners betaalden de landheer vooral in natura. In de Rijnmond brachten de vissers de vis op; de boeren en overige bewoners betaalden met kapoenen, hoenders of hofgeld (rente). In  die tijd was er al een molen in Katwijk en ook het Valkenburgse veer bestond waarschijnlijk al. De oudste aanwijzing van het hofstelsel alhier is de vermelding in de curtilla (hofregister) als “curtum Valkenburge” rond 1122.

Strategische ligging

Het is niet bekend in welke tijd de Valkenburgse hof is ontstaan of zijn bloeiperiode heeft gehad. Voor de betekenis van de hof  is het van belang dat deze op een strategische positie lag aan de monding van de Rijn, op een kruispunt van wegen. Het hofland grensde in het noorden aan de hoofdroute langs de zuidelijke oever van de Rijn. In het westen vormde een weg langs de binnenrand van de duinen, de Heerweg, de begrenzing. In de vroege middeleeuwen liep hier een noord-zuid route: in Katwijk lag de duinenrij vlak langs een meander van de Rijn,  de Rijnmonding verzandde en dit maakte een passage mogelijk. De 9e eeuwse kerk (de oudste in de omgeving), de belangrijke jaarmarkt en  de grafelijke burcht op korte afstand betekenen dat de Valkenburgse hof in het grafelijk kerngebied belangrijk was.

Het einde van Hof Luttige Geest

In de loop van de dertiende eeuw kwam hierin verandering. Graaf Willem II verkocht  veel oude hoeven. In 1248 werd alle grond van Valkenburg en Katwijk verkocht aan derden. Dat gebeurde ook met andere rechten, zoals het recht om penningen te innen, het zogeheten kerkpatroon. Dit werd in 1241 verkocht aan de Duitse Orde.