Willibrord, een pelgrim van over zee

De  kerstening van de Rijnmond in de vroege middeleeuwen

Als je het Katwijkse verpleeghuis de Wilbert binnenkomt, heet het beeld van Willibrord ( = Wilbert!)  je van harte welkom. Het is een van de weinige herinneringen in  Katwijk aan de man die in onze regio het christendom bracht.

Plaats van aankomst

Willibrord werd geboren in 658 in het Engelse Northumbria en werd op jonge leeftijd al  monnik. In de Ierse abdij van Rathmelsigi kwam hij in aanraking met het ideaal  van de peregrinatio: een pelgrimschap  in den vreemde. En zo zette Willibrord  in 690 in de Rijnmond voet aan wal om  in het land der Friezen het evangelie te verkondigen. Waar het precies was, is onbekend. Het kan in Katwijk aan den Rijn zijn geweest, dat vroeger vermoedelijk Grote Havikssteigers heette (zie: Grote Havikssteigers), of bij de onlangs opgegraven kademuur bij Nieuw Rhijngeest in Oegstgeest.

Zending met een politieke dimensie

Het verblijf zal van heel korte duur zijn geweest, want Willibrord ging pas in westelijk Nederland aan het werk na de slag bij Dorestad in 718, toen de Friese vorsten verslagen werden en het gebied onder Frankische heerschappij kwam. Willibrord zocht nadrukkelijk de steun van de politieke heersers. Want als  de plaatselijke machthebbers voor het christendom kozen, dan werden de onderdanen geacht dat ook te doen. Beloningen met grond en goederen moesten hierbij helpen. Een bezwaar was wel dat het christendom op  deze manier verzet opriep, omdat het de godsdienst werd van de bezetter. Een oude legende vertelt dat de inwoners van Katwijk aanvankelijk de boodschap van Willibrord afwezen, waarop als straf tijdens een storm alle bomen langs de Rijn omwoeien en de Rijn verzandde. Erg diepgaand was het geloof in het begin nog niet. De overgang tot het christendom hield in dat men werd gedoopt en dat de oude goden moesten worden afgezworen.  Vanuit enkele kerken in de regio werd vervolgens gewerkt aan verdere verspreiding en verdieping van het christelijk geloof.  In veel gevallen steunde de plaatselijke elite dit werk door een kerk  te bouwen en aan Willibrord te schenken.

De stichting van kerken

Valkenburg

De aanleg van een begraafplaats in Valkenburg is al rond 695 begonnen. Wellicht stond er toen ook al een houten kerkje aan de noordkant van de plaats waar later de stenen kerk stond.  Dit kerkje werd tussen 714 en 719  door Radboud verwoest om kort daarna door Karel Martel in steen te worden herbouwd. In deze periode zou de kerk geschonken zijn aan de Utrechtse St. Maartenskerk. De kerk was waarschijnlijk gewijd aan Maria. Tot de parochie van Valkenburg behoorde aanvankelijk ook Katwijk. De functie van parochiekerk lag tussen 1388 en 1424 in Katwijk aan den Rijn. De regelmatig terugkerende mening dat Valkenburg aanvankelijk ressorteerde onder de parochie van Oegstgeest  (Kerkwerve) is niet gebaseerd op een historische bron. Hierbij beschouwt men Kerkwerve als de oudste kerk van Holland, waar alle kerken onder ressorteerden. Dit beeld is achterhaald.

Rijnsburg

Rond 770 werd op de plaats van de latere abdij een kapel gesticht door de plaatselijk elite. Het bestaan van een kapel te Rijnsburg werd  voor het eerst vermeld in de kerklijsten van Echternach uit de 11e eeuw. De kapel viel onder de moederkerk van Kerkwerve en werd waarschijnlijk in de 10e eeuw gewijd aan St. Laurentius. Op het grafveld  De Horn, circa 550-700, zijn geen duidelijke aanwijzingen over de komst van het christendom te vinden. Misschien is een klein muntgewichtje, met  een byzantijns kruis er op afgebeeld,  ooit als  amulet gebruikt, maar zeker is dat niet.

Het Grafveld van Cleijn Duin

Over de kerstening van Katwijk is  heel weinig bekend. Pas in de 15e eeuw is in het zeedorp  een kerk gesticht. Maar dat dit nieuwe geloof al vroeg zijn intrede deed, is heel duidelijk te zien op de vroeg-middeleeuwse begraafplaats in Cleijn Duin. Dit grafveld is in gebruik  geweest van circa  570  tot 750-800.   De oudere graven hebben een heel diverse ligging, terwijl de jongste allemaal oost-west gericht waren.  En dat was de specifieke christelijke ligging, met de blik richting Jeruzalem. De laatste bijzettingen zijn  dus ongetwijfeld van christenen geweest. Enkele van die oost-west graven waren zelfs van personen met een hoge sociale status, gezien de zwaarden die mee begraven waren.  Hebben zij misschien Willibrord nog gekend? Het zou zo maar kunnen!

We kunnen uit dit alles de conclusie trekken dat er maar heel weinig bekend is en nog minder vaststaat over Willibrord en de komst van het christelijk geloof in onze regio.