Opstand

De Tachtigjarige oorlog

Af en toe kwamen groepjes mensen naar het landgoed van Huize Toornvliet. De jonkvrouwe had dan een prediker gevraagd om een zogenoemde hagepreek te houden. Sinds 1546 was zij namelijk aanhangster van de “Nije Leer” , die bepaalde praktijken in en opvattingen van de Katholieke kerk ter discussie stelde. Veel mensen uit Valkenburg en omgeving kwamen op zo’n  hagepreek af om de nieuwe boodschap te horen. De pastoor in het dorp was niet van deze hagepreken gediend. Daarom werden die in het geheim ergens in de open lucht gehouden. De Reformatie kreeg in Valkenburg geleidelijk meer voet aan de grond, en in 1585 ging het katholieke kerkgebouw in protestantse handen over.

In de 16e eeuw vonden in West-Europa grote veranderingen plaats. Er kwam een beweging op gang die zich verzette tegen het instituut van de Rooms-Katholieke kerk: de Reformatie. In de Nederlanden, die deel uitmaakten van het Habsburgse rijk,  ontstond een verlangen om zich los te maken van het Spaanse gezag. In 1568 barstte de strijd los.

De Reformatie

De Duitse monnik Maarten Luther had met de publicatie van 95 stellingen op een kerkdeur te Wittenberg de aanzet tot de Reformatie gegeven. Daarna was een steeds groter aantal mensen zich gaan verzetten tegen praktijken van de Rooms- Katholieke kerk. De leer die deze protestanten aanhingen, leidde ertoe dat de kerk zich steeds meer tegen de nieuwe ontwikkelingen ging verzetten. Dat uitte zich soms in vervolging van de aanhangers van de Reformatie.

Verzet tegen de Spaanse overheersing

De veranderingen in de kerk waren slechts een onderdeel van de ontwikkelingen die zich in grote delen van West-Europa voordeden. Zo was er sprake van grote staatkundige veranderingen. De Nederlanden maakten in die tijd deel uit van het Habsburgse Rijk,  dat in de persoon van Philips de Tweede vanuit Spanje het gezag over deze gewesten uitoefende. Philips was zeer recht in de katholieke leer en hij beschouwde de Reformatie als een bedreiging van zijn gezag binnen zijn uitgestrekte rijk. Hij was ook autoritair, waardoor hij in conflict kwam met de Nederlandse adel. Deze ging zich steeds zelfstandiger opstellen ten opzichte van het centrale gezag. Uiteindelijk leidde dit ertoe dat de Nederlandse gewesten in opstand kwamen, met als gevolg dat het economisch centrum zich vanuit de zuidelijke naar de noordelijke Nederlanden ging verplaatsen. Na een soms bloedige strijd in met name de noordelijke gewesten kwam in 1581 met het Plakkaat van Verlatinghe de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden tot stand.

Oorlog in de regio

De opstand had grote gevolgen voor de regio: in 1574 raakte dit gebied in vuur en vlam. De stad Leiden werd door de Spanjaarden hermetisch afgesloten met een ring van schansen.  Stropende Spaanse soldaten, afkomstig van de schans bij Valkenburg, zorgden voor veel overlast en vernielingen. In Valkenburg werden de kerk en landhuizen als Torenvliet en Sonnevelt zwaar beschadigd door het oorlogsgeweld. Ook de Oude Kerk van Katwijk en de Abdij Van Rijnsburg ontkwamen niet aan dit lot.

Op 3 oktober 1574 keerde het tij. Het door de Spanjaarden belegerde en uitgehongerde Leiden werd door de Watergeuzen bevrijd. Om zijn blijdschap over het Ontzet van Leiden te uiten gaf de slotvoogd van Torenvliet opdracht tot het luiden van de  “luidklok”. Natuurlijk zeer tot ongenoegen van de Spaansgezinde ambachtsheer. Het gebeier moet in de hele regio te horen zijn geweest, want de klok was zo groot dat een man er rechtop onder kon staan. Minstens twee personen waren nodig om de klok te luiden. Voor Valkenburg waren  de problemen echter nog niet voorbij. Er werd zelfs besloten om de paardenmarkt in 1575 binnen de stad Leiden te houden.

Tussen 1579 en 1581 werden de bezittingen en goederen van de Spaansgezinde en katholieke ambachtsheer van Valkenburg, Philips de Ligne, verbeurd verklaard. Toen ook bleek dat hij betrokken was  geweest bij een aanslag op Willem van Oranje, moest hij de vlucht nemen naar het toen nog “Spaanse”  België.  Prins Maurits nam zijn rol als Heer van Valkenburg over.

In 1608 verzochten de kerkmeesters van Valkenburg aan de stad Leiden om een gebrandschilderd glazen raam aan hun kerk te schenken. Met deze schenking, ter waarde van 180 toenmalige guldens, bracht Leiden de dank tot uitdrukking voor de hulp van de Valkenburgers tijdens het beleg van Leiden. Het ‘glas’ stelt Koning Saul voor die van zijn paard valt.